Podczas uroczystości inauguracyjnej europejski komisarz do spraw wymiaru sprawiedliwości Didier Reynders powiedział: Powołując ICPA, Unia Europejska potwierdza swoje zobowiązanie do zapewnienia pełnej odpowiedzialności za zbrodnie międzynarodowe popełnione podczas rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie, w tym zbrodnie agresji. Utworzenie ICPA jest wyraźnym sygnałem dla świata, że zakaz użycia siły niezmiennie stanowi fundament naszego międzynarodowego porządku opartego na zasadach, a ci, którzy go naruszają, zostaną pociągnięci do odpowiedzialności.

Przewodniczący Eurojustu Ladislav Hamran stwierdził: Eurojust ma rozległe doświadczenie w udzielaniu wsparcia operacyjnego, technicznego, logistycznego i finansowego prokuratorom krajowym pracującym nad sprawami transgranicznymi. Od samego początku trwającej wojny wsparcie to służyło koordynowaniu i wzmacnianiu krajowych dochodzeń w sprawie międzynarodowych zbrodni popełnionych w Ukrainie. ICPA jest kolejnym kluczowym krokiem w naszych wspólnych wysiłkach na drodze ku zażegnaniu bezkarności na wszystkich szczeblach.

Prokurator generalny Ukrainy Andrij Kostin zauważył: Oficjalne uruchomienie Międzynarodowego Centrum Ścigania Zbrodni Agresji jest wyraźnym znakiem jedności świata i bezwarunkowego poparcia dla pociągnięcia rosyjskiego reżimu do odpowiedzialności za wszystkie jego zbrodnie. Niestety istnieje ogromna luka w zakresie odpowiedzialności za zbrodnię agresji w międzynarodowej strukturze wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. ICPA jest jednym z podstawowych elementów zaostrzenia zakazu agresji, a tym samym uzupełnienia i wzmocnienia tej struktury.

Karim A.A. Khan, prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego, zauważył: Z namacalnego mroku i cierpienia, jakie widzieliśmy w całej Ukrainie, wyłoniło się również światło – budowanie nowych partnerstw na rzecz rozliczalności. W dzisiejszym przesłaniu jasno potwierdzam, że nadal będziemy angażować się w dalsze wzmacnianie podstaw współpracy, które w ciągu ostatniego roku zbudowaliśmy z Eurojustem i organami krajowymi za pośrednictwem wspólnego zespołu dochodzeniowo-śledczego. 

Departament Sprawiedliwości USA jest dumny, że może stanąć u boku naszych europejskich partnerów jako jeden z pierwszych reprezentantów w Międzynarodowym Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie (ICPA) – powiedział zastępca prokuratora generalnego Kenneth A. Polite Jr. z Wydziału Karnego Departamentu Sprawiedliwości USA. Nowo mianowana specjalna prokurator Departamentu Sprawiedliwości USA ds. Zbrodni Agresji, Jessica Kim, będzie reprezentować Stany Zjednoczone w ICPA i dysponować nieograniczonym dostępem do rozległej wiedzy i zasobów, które Departament zgromadził w odpowiedzi na bezprawną rosyjską wojnę napastniczą przeciwko Ukrainie.

Dilan Yeşilgöz-Zegerius, minister sprawiedliwości Holandii, dodała: Dzisiaj, wraz z otwarciem ICPA, zrobiliśmy ważny krok w kierunku zapewnienia, by zbrodnie międzynarodowe wynikające z rosyjskiej agresji na Ukrainę były ścigane. Wymaga to prowadzenia złożonych dochodzeń, w których możemy pomóc sobie wzajemnie dzięki powstaniu ICPA. Dlatego Niderlandy są dumne, że to w naszym kraju znajduje się siedziba ICPA.

ICPA i rola Eurojustu

ICPA jest jedynym w swoim rodzaju ośrodkiem sądowym istniejącym w ramach Eurojustu, który to ośrodek wspiera krajowe dochodzenia w sprawie zbrodni agresji związanych z wojną w Ukrainie. Dzięki ICPA niezależni prokuratorzy z różnych krajów będą mogli na co dzień współpracować w tej samej lokalizacji, szybko i skutecznie wymieniać dowody oraz uzgadniać wspólną strategię dochodzenia i ścigania. Prace ICPA będą skutecznie przygotowywać wszelkie przyszłe postępowania w sprawie zbrodni agresji i wnosić w nie wkład, niezależnie od jurysdykcji, w której zostaną wszczęte.

Osoby uczestniczące w pracach ICPA będą korzystać z dostosowanego do potrzeb wsparcia operacyjnego, technicznego, logistycznego i finansowego Eurojustu. Zarządzana przez Eurojust baza dowodów najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej (CICED) będzie miała nadrzędne znaczenie w umożliwieniu pracy ICPA. Dowody już wprowadzone do CICED w kontekście innych zbrodni wagi międzynarodowej (zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych) mogą być równie istotne dla dochodzenia w sprawie zbrodni agresji. Możliwe będzie również przechowywanie w CICED krajowych dowodów, wprowadzonych do bazy przez przyszłych uczestników prac w ICPA, z myślą o ich późniejszej analizie.

Położenie siedziby w Hadze ma kilka zalet. ICPA nie tylko będzie mieć bezpośredni dostęp do cennej wiedzy fachowej sekretariatu sieci punktów kontaktowych ds. ścigania ludobójstwa w Eurojuście, lecz także ułatwi ścisłą współpracę i koordynację z MTK i innymi międzynarodowymi podmiotami wymiaru sprawiedliwości.

Co sprawia, że ICPA jest pilnie potrzebne i unikatowe?

Wojna w Ukrainie jest najbardziej udokumentowaną wojną w historii i po raz pierwszy aktywne dochodzenia w sprawie zbrodni agresji prowadzone są, podczas gdy konflikt zbrojny nadal trwa. Jednocześnie mamy do czynienia ze zbrodnią wagi międzynarodowej, która rzadko była ścigana i w odniesieniu do której nie ma standardowej praktyki.

Szybkie ustanowienie ICPA wypełnia lukę między ambicjami a rzeczywistością, łącząc odpowiednie zainteresowane strony, zabezpieczając kluczowe dowody i dając pewność, że nie tracimy czasu przy przygotowywaniu sprawy na potrzeby przyszłego ścigania zbrodni agresji. Powołanie ICPA stanowi jasne przesłanie środowiska prawniczego: osoby odpowiedzialne za zbrodnię agresji przeciwko Ukrainie zostaną pociągnięte do odpowiedzialności. Dzisiejsze otwarcie ICPA stanowi zatem przełomowy moment dla międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości.

Osoby uczestniczące w zespole ICPA

Oprócz Ukrainy w fazie rozruchu ICPA uczestniczy pięciu członków wspólnego zespołu dochodzeniowo-śledczego (JIT) (Litwa, Łotwa, Estonia, Polska i Rumunia). W następstwie protokołu ustaleń z członkami zespołu JIT Stany Zjednoczone powołały specjalnego prokuratora ds. zbrodni agresji, który będzie wspierał działania ICPA.

W nadchodzących miesiącach ułatwione zostanie uczestnictwo innych państw i organizacji w pracach ICPA, takich jak Międzynarodowy Trybunał Karny i misja doradcza UE w Ukrainie. Państwa posiadające informacje lub dowody istotne z punktu widzenia dochodzenia w sprawie zbrodni agresji przeciwko Ukrainie również mogą złożyć wniosek o uczestnictwo w pracach ICPA.

Finansowanie ICPA

Centrum jest w pełni finansowane przez Służbę ds. Instrumentów Polityki Zagranicznej Komisji Europejskiej. Umowa o przyznanie wkładu finansowego na początkową kwotę 8,3 mln EUR została dziś podpisana przez dyrektora Służby ds. Instrumentów Polityki Zagranicznej Komisji Europejskiej, Petera Wagnera, oraz dyrektora administracyjnego Eurojustu, Everta van Walsuma.

Całościowe wsparcie Eurojustu dla ukraińskich działań na rzecz rozliczalności

Czerpiąc z 20-letniego doświadczenia we współpracy z prokuratorami krajowymi w sprawach transgranicznych, Eurojust od wybuchu wojny odgrywa wiodącą rolę we wspieraniu rozliczalności za zbrodnie rosyjskie.

Zaledwie sześć dni po wybuchu wojny Eurojust wsparł utworzenie zespołu JIT, w którego skład wchodzą obecnie Ukraina, sześć państw członkowskich UE i MTK. Uwzględniając szczególne wyzwania dowodowe związane z tego rodzaju dochodzeniami, utworzono CICED na podstawie pilnej zmiany mandatu Eurojustu wprowadzonej w następstwie inwazji na Ukrainę. Do tej pory do bazy CICED wpłynęły setki dokumentów z dziewięciu państw, w tym z Ukrainy. Pierwsze wyniki analityczne potwierdzają wymierne korzyści płynące z bazy danych dla praktyki prokuratorskiej.

W ramach Agencji działa również sieć UE ds. ścigania i karania ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych (sieć punktów kontaktowych ds. ścigania ludobójstwa), która jest centralnym punktem wymiany specjalistycznej wiedzy w tej dziedzinie.

Posiadając tę zaawansowaną strukturę wsparcia, Eurojust jest najlepiej przygotowany do przyjęcia ICPA.

Kontekst

Zbrodnia agresji jest zbrodnią popełnioną przez najwyższe przywództwo polityczne i wojskowe. Rosja nie jest stroną statutu rzymskiego, dlatego MTK nie może ścigać rosyjskich przywódców za zbrodnie agresji w kontekście rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie.

Aby zlikwidować tę lukę, w listopadzie 2022 r. Komisja Europejska i Europejska Służba Działań Zewnętrznych przedstawiły dokument, w którym przeanalizowano różne warianty zapewnienia pełnej rozliczalności za zbrodnie popełnione w kontekście rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie, w tym zbrodnię agresji.

ICPA jest pierwszym krokiem w tym procesie zabezpieczenia dowodów i przygotowania spraw do przyszłych procesów sądowych, czy to przed sądami krajowymi, specjalnym trybunałem czy Międzynarodowym Trybunałem Karnym w sprawach dotyczących zbrodni podlegających jego jurysdykcji.

2 lutego 2023 r. na 24. szczycie UE–Ukraina przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen zapowiedziała utworzenie Międzynarodowego Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie.

Więcej informacji

ICPA:

• Komunikat prasowy Eurojustu w sprawie zapowiedzi Międzynarodowego Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie
• Oświadczenie przewodniczącej Ursuli von der Leyen na wspólnej konferencji prasowej z prezydentem Ukrainy Wołodymyrem Zełenskim
• Oświadczenie przewodniczącej Ursuli von der Leyen w sprawie ustanowienia Międzynarodowego Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie

Inne wydarzenia związane z Ukrainą:

• Oś czasu przedstawiająca reakcję sądową Eurojustu na wojnę w Ukrainie
• Przegląd wsparcia Eurojustu dla wymiaru sprawiedliwości w Ukrainie
• Arkusz informacyjny na temat wspólnego zespołu dochodzeniowo-śledczego w sprawie domniemanych najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej popełnionych w Ukrainie
• Arkusz informacyjny na temat bazy dowodów najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej
• Strona internetowa poświęcona solidarności UE z Ukrainą